План подготовки к олимпиадам по географии в Казахстане (Базалық деңгей)

Содержание

• Лицензия
• Жоспар Авторы
• Кіріспе
• I бөлім: олимпиадаға дайындықтың негізгі ақпарат көздерін салыстыру.
• II бөлім: География олимпиадаларына нөлден дайындалу үшін ұсынылатын маршрут
  • Integrated Approach
  • Физикалық география кітаптары
  • Әлеуметтік-экономикалық география – Human Geography
  • Жалпы кеңестер

Лицензия

Осы дайындық жоспары Beyond Curriculum ҚҚ зияткерлік меншігінің нысанасы болып табылады және CC BY-NC-ND 4.0 шарттарымен лицензияланған . Сіз бұл дайындық жоспарын ішінара немесе толығымен келесі шарттармен тарата аласыз: сіз авторлық құқық иесін (BY, "Beyond Curriculum" ҚҚ) бастапқы дереккөзге белсенді сілтеме жасай отырып көрсетуге міндеттісіз, бұл ретте Сіз дайындық жоспарын (ND) өзгерте алмайсыз және оны тек коммерциялық емес мақсаттарда (NC) пайдалануыңыз керек.

Естеріңізге сала кетейік, Қазақстан Республикасы (көптеген басқа елдер сияқты) Берн конвенциясына ҚР 10.11.1998 ж. № 297-1 Заңымен қосылды және конвенция 1999 жылғы 12 сәуірден бастап заңды күшіне енді. Осы Конвенцияға сәйкес, қатысушы елдер басқа қатысушы елдердің авторлық құқығын өз азаматтарының авторлық құқықтарын құрметтейтін дәрежеде құрметтейді.

Жоспар Авторы

Бұл дайындық жоспарын Валеев Рустам (география бойынша Халықаралық Олимпиаданың алтын жүлдегері, республикалық олимпиаданың үш дүркін алтын жүлдегері, география бойынша Еуропалық Олимпиаданың күміс жүлдегері) дайындады. Қазақ тіліне аударманы Калмагамбетов Алихан(география боыйынша 2023 жылғы Еуропалық Олимпиаданың қола жүлдегері, 2023 жылғы география бойынша республикалық олимпиаданың алтын жүлдегері) орындады.

Кіріспе

Осы дайындық жоспарында біз география бойынша жоғары сапалы және жан-жақты білім қорын алу үшін қажетті негізгі қадамдарды қамтуға тырыстық, бұл ең жоғары орындар үшін күресуге жеткілікті. Әр география олимпиадашысы дайындықты әр уақытта бастайды – біреу ертерек, біреу кейінірек. Ең бастысы, география-бұл өте пәнаралық және басқа салалармен тығыз байланысты ғылым. География пәнінен олимпиадаларға дайындала бастаған адамдар көбінесе белгілі бір тақырыптарды үйренуді жеңілдететін әртүрлі бастапқы білімге ие. Мұндай білімге келесі тақырыптар кіруі мүмкін (келесі бөлімдерге көмектеседі):

• Физикалық күштер мен заңдылықтарды түсіну (физикалық географияның барлық пәндері),
• Химия туралы негізгі білім (геология, геоморфология),
• Биология (биогеография, экология, океанография),
• Математикадан қолданбалы есептерді шеше білу (есептеуге арналған есептер),
• Тарихты білу (тарихи, экономикалық, әлеуметтік география, халық географиясы, елтану),
• Ағылшын тілін білу (кез-келген география ғылымын үйренуді жеңілдетеді).

Әрине, бұл тізім толық емес және оны оңай толықтыруға болады. Жалпы, географияға байланысты пәндер – физика, химия, биология, математика және Тарих бойынша мектеп бағдарламасының жақсы түсіну (яғни формулалар туралы негізгі білім емес, қолда бар білімді түсіну және қолдана білу) көптеген көлемді тақырыптар мен бөлімдерді тезірек түсінуге мүмкіндік береді. Кейбір қызығушылықтар/хоббилер географияның белгілі бір бөлімдерін терең зерттеуге дейін де енгізе алады. Дегенмен, бұл тізімде ағылшын тілін білу ерекше түрде ерекшеленуі кездейсоқ емес-осы дайындық жоспарын жазу кезінде көптеген ағылшын тіліндегі кітаптар өз бағыттары бойынша баламасыз ең жақсы білім көздері болып табылады және аудармасы жоқ.

I бөлім: олимпиадаға дайындықтың негізгі ақпарат көздерін салыстыру.

Сіздің бастапқы білім деңгейіңізге байланысты негізгі теориялық базаны алу үшін өте пайдалы болуы мүмкін кітаптардың бірнеше негізгі түрлері бар:

1. Мектеп оқулықтары мен атластар. Мектеп бағдарламасынан тыс Географияны үйрену үшін алдымен мектеп бағдарламасын үйрену қисынды қадам болып табылады. Сондықтан, олимпиадашылардың көпшілігі үшін мектеп оқулықтары Географияны байыпты зерттеудің алғашқы қадамы болып табылады. Мектеп оқулықтарының артықшылықтары:

   • Негізгі ақпараттың көп бөлігі өте қысқа;
   • Қазақстанның географиясын жан-жақты қамтиды, оны айқын себептермен шетелдік кітаптар бойынша зерделеу мүмкін емес;
   • Қарапайым тілде жазылған және дұрыс дайындалған кезде 9-10 сынып оқушысы бүкіл мектеп бағдарламасымен өте қысқа мерзімде таныса алады.

   Мектеп оқулықтарының кемшіліктері:

   • Көптеген негізгі тақырыптарды жеткілікті түрде қамтымайды, ал басқалары жеткілікті түрде толыққанды сипатталмаған. Мысалы, физикалық географияның көптеген бөлімдері негізінен 7-8 сыныптарда өтеді (бұл көптеген маңызды тақырыптар мен тұжырымдамаларды осы жастағы оқушылардың көпшілігінің қиындығына байланысты үнсіз қалдырады) және орта мектеп кітаптарында қайта қарастырылмайды;
   • Көбінесе анықтамаларда дәлсіздіктер немесе түсініксіздіктер бар. Кейбір тақырыптарда шетелдік оқулықтардағы ақпаратқа мүлдем қайшы келеді;
   • Ашық сұрақтарға, әсіресе жоғары деңгейлі (талдау/бағалау)дағдыларды қажет ететін сұрақтарға жауап беру дағдыларын дамытуда пайдалы емес;

   Қорытынды: мектеп оқулықтары олимпиадалық географияға тамаша кіріспе болып табылады және іргелі тақырыптармен тез таныстыра алады, бірақ оларды ақпараттың жалғыз сенімді көзі ретінде қабылдауға болмайды. Бұл мектеп атластарына да қатысты: олар карталардың негізгі түрлерімен және олардың түрлерімен жақсы танысуға көмектеседі, бірақ та олар тақырып жайлы тек таныстырма ақпарат береді және жан-жақты дайындық үшін өздігінен жеткілікті мағлұмат бермейді. Сондықтан, мектеп бағдарламасын үйренуге көп уақыт жұмсау ұсынылмайды және мүмкіндігінше тезірек неғұрлым мамандырылған және түбегейлі кітаптар мен материалдарға көшу ұсынылады. Дереккөздер:

   1. Okulyk.kz - жалпы қол жетімді мектеп оқулықтары бар сайт.

2. Энциклопедиялар. Көлемді, ой-өрісін кеңейтуге арналған көркем емес кітаптар. Энциклопедиялардың артықшылықтары:

   • Көптеген иллюстрациялар мен схемаларға баса назар аударады, бұл оларға мектеп оқулықтарынан артықшылық береді;
   • Географияның белгілі бір бөлімдеріне – саяхатшыларға, көрікті жерлерге және т. б. бағытталған көптеген тақырыптық энциклопедиялар бар.;
   • Қарапайым тіл-кез-келген жаста оңай оқылады және тез жазылады;
   • Кейбір энциклопедиялар батыстық кітаптардың аудармалары болып табылады және жаңа тақырыптармен және жалпы Географияны зерттеудің балама тәсілімен таныстыра алады.

   Энциклопедиялардың кемшіліктері:

   • Энциклопедиялар ғылыми-көпшілік материалдар болып табылады, сондықтан көптеген тақырыптар жеңіл-желпі ашылады және қосымша зерттеуді қажет етеді;
   • Көптеген энциклопедиялар енді қайта шығарылмайды және ескірген ақпаратты қамтиды.

   Қорытынды: энциклопедиялар мектеп бағдарламасын меңгерген, бірақ әлі де ағылшын тілінде кітап оқуға жеткіліксіз ағылшын (бастаушы деңгейінде) деңгейі төмен адамдар үшін тамаша материал болып табылады. Олар Негізгі географиялық кітаптарды алмастыра алмайды, өйткені олар тек көптеген тақырыптармен таныстырады, бірақ оларды олимпиадалық география деңгейінде зерттеуге мүмкіндік бермейді. Мысалы, 9-сыныпқа дейінгі оқушылардың көпшілігі үшін энциклопедиямен танысуды ұсынуға болады. Дереккөздер:

   1. "Росмэн" сериясының энциклопедиялары ұсынылады ("География", "Наука", "Детская" және басқалар) – Интернетте кейбір энциклопедиялардың мысалдары бар.

3. Интернет-ресурстар. Бұл өте кең категория – ол негізінен ұзақ зерттеуді қажет етпейтін, бірақ ой-өрісті кеңейтуде өте пайдалы болуы мүмкін материалдарды қамтиды. Интернет-ресурстардың артықшылықтары:

   • Бағыты мен форматы бойынша әр түрлі;
   • Мультимедиялық материалдар: картодиаграммалар мен басқа да графикалық ақпараттар көп. Негізгі дайындыққа арналған иллюстрациялар мен қосымшалар ретінде өте пайдалы және кез-келген тақырыпты зерттеуді ол туралы мультимедиялық ақпаратты іздеумен сүйемелдеуге болады;
   • Интернетте кітаптарда жаңарту қиынырақ болатын ең өзекті Графиктер мен карталарды табуға болады;
   • Географияны үйренуге қолайлы жағдай жасауға көмектеседі-әлеуметтік желілерді қарау кезінде уақытты ысырап етсеңіз де, жол бойында жаңа, жан-жақты ақпаратты біле аласыз.

   Интернет-ресурстардың кемшіліктері:

   • Орталықсыздандыру. Пайдалы Интернет көздерін табу оларды мұқият іздеуді, таңдауды және зерттеуді қажет етеді, бұл көп уақытты қажет етеді және әрқашан дұрыс ақпаратқа әкелмейді;
   • Сондай-ақ, Интернет-ресурстар үшін объективтілік пен сенімділікті тексеру маңызды. Алынған ақпаратты тексеру әрқашан маңызды, бірақ мұндай көздер жағдайында бұл әсіресе маңызды;
   • Әдетте, олар бөлшектелген ақпарат болып табылады және толық сурет үшін тиісті теориялық негіз қажет;
   • Интернет-ресурстармен алаңдаудың және қажетсіз тақырыптарға уақыт бөлудің үлкен қаупі бар.

   Қорытынды: Интернет-ресурстарды жүйелеу және мүмкіндігінше тиімді пайдалану қиын - уақытты ұтымсыз жұмсау қаупі бар. Дегенмен - Интернет көптеген аспектілерде дайындық үшін әлі де өте маңызды. Дереккөздер:

   1. seterra.com , geo.koltyrin.ru , sporcle.com -механикалық дағдыларды шыңдау үшін (әлем картасын, туларды/елтаңбаларды білу);
   2. Ойындар-жаһандық/Тарихи стратегиялар (Europa Universalis IV, Crusader Kings, Victoria, Total War сериясы) - картадағы білім мен бағдарлауды тамаша деңгейге дейін шыңдай алады, бірақ бұл үшін көп уақыт қажет;
   3. ourworldindata.org және statista.com -кестелері мен деректері бар статистикалық порталдар;
   4. earthdata.nasa.gov , earthexplorer.usgs.gov -спутниктік суреттер;
   5. Карталар мен графиктері бар тақырыптық беттер (мысал: @Kartahana Instagram-да);
   6. GeoCraft - IGeO тапсырмаларын география, медиа материалдар, картодиаграммалар, инфографика және т. б. бойынша бастаушы олимпиадашыларға арналған қазақша, мотивациялық және әдістемелік мәтіндердің аудармаларын ұсынады;
   7. Әрине, Beyond Curriculum - сіз өткен жылдардағы тапсырмаларды, тәжірибелі олимпиадашылардың кеңестерін, дайындыққа қажетті көптеген кітаптарды және т.б. таба аласыз. Сіз бұл тізімді Ask-тегі арнайы тақырыпта сізге пайдалы ресурстарды көрсете отырып толықтыра аласыз.

4. География бойынша кеңестік және ресейлік кітаптар. Жеке география ғылымдары бойынша терең кітаптар. Күрделілігі мен бағыты бойынша өзгереді, бірақ әдетте келесі артықшылықтарға ие:

• Мысалы, Рычаговтың "Геоморфология" сияқты кітаптар (жеке бөлімдерге мамандандырылған университет деңгейіндегі кітаптар) олар жазылған пәндерді өте кең және терең ашады. Әдетте, мұндай кітаптардан алынған білім республикалық деңгейде бәсекелестікке қатысу үшін жеткілікті;

• Екінші жағынан, жалпы географиялық кітаптар мен оқулықтар (Максаковскийдің"әлемнің географиялық бейнесі" немесе Холинаның "География" оқулығы Қазақстанның мектеп оқулықтары үшін жақсы балама/қосымша болып табылады. Көптеген тақырыптар қайталанады және егжей-тегжейлі сипатталады, бұл мектеп оқулықтарын оқығанда оларды өткізіп жіберуге мүмкіндік береді.

  Дегенмен, кемшіліктер де бар:

  • Көптеген кеңестік оқулықтар, олардың сапасына қарамастан, ескірген және белгілі ғылыми ақпаратты бұрмалауы мүмкін.
  • Кеңестік география кейбір маңызды мәселелерде ағылшын тіліндегі кітаптарда сипатталған теорияға түбегейлі қайшы келеді.
  • География бөлімдері бойынша мамандандырылған кітаптардың кіру шегі жоғары (жазу қиын, терминологиямен жүктелген), сондай-ақ көбінесе қазақстандық және халықаралық олимпиадаларға қатысы жоқ артық ақпаратты қамтиды.
  • Ағылшын тіліндегі ұқсас кітаптарда кездесетін кейбір маңызды тақырыптар мамандандырылған орыс тілді әдебиеттерде жоқ.

  Қорытынды: география бойынша кеңестік/ресейлік кітаптар, әдетте, белгілі бір тақырыпта үлкен прогреске қол жеткізуге көмектеседі, бірақ ұзақ мерзімді перспективада прогреске кедергі келтіретін кемшіліктері бар – немесе бұрыннан белгілі тақырыптарды қайталап, зерттеу керек немесе керісінше, география олимпиадалары үшін тым сирек кездесетін тақырыптарды зерттеу керек. Дереккөздер:

  1. Учебник экономической географии от Холиной, том 1,
  2. Учебник экономической географии от Холиной, том 2,
  3. “Электронный справочник-определителя магматических, метаморфических и осадочных горных пород” - IGeO 2021 далалық турындағы тапсырмалардың бірі негізделген тау жыныстары туралы үлкен мәліметтер базасы.

5. Ағылшын тіліндегі география бойынша шетелдік кітаптар. Кітаптардың бұл санаты күрделілігі мен мамандануында да өзгереді, бірақ орыс тілді кітаптар сияқты емес.
   Ағылшын тіліндегі кітаптардың артықшылықтары:

   • Нөлден үйренуге өте ыңғайлы (ағылшын тілін білу талабын қоспағанда). Іс жүзінде әрбір кітап теориялық базадан басталады, оның ішінде кітапта айтылған тақырыптарды зерттеу үшін түсінілуі керек басқа ғылымдардағы ұғымдар - және білімдегі барлық мүмкін олқылықтарды (соның ішінде байланысты ғылымдарды)жабуға тырысады;
   • Әдетте, олар қамтитын бөлімдердегі негізгі тақырыптардың көпшілігін қамтиды және екінші, тым терең тақырыптарға көп уақыт жұмсамайды;
   • Үнемі жаңартылып отырады және өзекті ақпаратты, соның ішінде статистикалық ақпаратты қамтиды;
   • Сол себепті мәтіндік материалды қолдайтын сапалы графиктер, схемалар және суреттер бар;

   Ағылшын тіліндегі кітаптардың жетіспеушілігі:

   • Оларды меңгеру үшін тіл үйрену қажеттілігі.

Қорытынды: ағылшын тіліндегі кітаптар географияның маңызды бөлімдері туралы барлық маңызды ақпаратты қамтиды, нақты емес және сирек ездесетін ақпарат аз кездеседі. Сіз кез-келген бөлімде және кез-келген қиындықта ағылшын тіліндегі кітаптарды таба аласыз. Оларды оқудың жалғыз кедергісі – ағылшын тілін білу. Дегенмен, бұл кітаптарды оқып, конспекттеуді бастау үшін ағылшын тілінің жоғары деңгейі болуы міндетті емес және дұрыс көзқараспен ағылшын тілі географиямен бірге үйренеді. Дереккөздер: Келесі кітаптардың мазмұны мен тақырыптары 2 бөлімде сипатталған: 1. Geography. Integrated Approach, 2. Earth Science, 3. Essentials of Oceanography, 4. Meteorology Today, 5. Atlas of Structural Geology, 6. Understanding Earth, 7. Essentials of Geology, 8. Geography. Course Companion, 9. Human Geography. Landscapes of Human Activities, 10. The Cultural Landscape: An Introduction to Human Geography.

6.Өткен жылдардағы олимпиадалар. Алдыңғы дайындық әдістеріндегі таңдауларға қарамастан, бұл тармақ кез келген олимпиадашы үшін міндетті болып табылады. Жаңа тақырыптарды бекітудің және дайындықтың әлсіз жақтарын табудың негізгі тәсілі — өткен жылдардағы олимпиадаларды, атап айтқанда, Қазақстанның облыстық және республикалық олимпиадаларын және Бүкілресейлік, Мәскеу және Санкт-Петербург олимпиадаларын шешу. Қазақстандық олимпиадалар Beyond Olympiads - те ұсынылған. Республикалық олимпиадаға қатысушылар үшін EGeO және IGeO олимпиадаларының мультимедиялық және жазбаша турларын шешу де маңызды.

II бөлім: География олимпиадаларына нөлден дайындалу үшін ұсынылатын маршрут

Егер сіз Географияны енді ғана үйреніп жатсаңыз және сіздің ағылшын тіліңіз бастапқы деңгейде болса, бірінші кезекте география негіздерін үйрену керек. Мұны істеудің ең кең тараған тәсілі-география бойынша 7-11 сыныптардың барлық оқулықтарын және Холина оқулығын (міндетті емес) оқып үйрену. Балама нұсқа - мектеп оқулықтарымен қатар нұсқаулықта көрсетілген энциклопедияларды қолдану.

Бұл сондай-ақ Қазақстанның географиясын қамтиды, ол бойынша ақпараттың көп бөлігі мектеп оқулықтарында қамтылған, сондықтан дайындықтың басында оларға қандай да бір жолмен жүгіну маңызды.

Егер сізде теориялық база және / немесе нөлдік емес ағылшын тілі болса (тіпті B1 жеткілікті болуы мүмкін), ағылшын тіліндегі кітаптарды үйренуге көшкен жөн. Бұл кітаптардың орыс тіліне аудармасы немесе олардың баламасы пайда болғанға дейін, бұл республикалық олимпиададағы ең жоғары орындар үшін күресудің және жиындарда бәсекеге қабілетті болудың ең оңтайлы нұсқасы.